Yazar: James Clear
1970’lerin enerji krizi ve petrol ambargosu sırasında Hollandalı araştırmacılar ülkenin enerji kullanımını dikkatle incelemeye başladılar. Amsterdam yakınlarında bir banliyöde, bazı ev sahiplerinin, evleri aynı boyutta olmasına ve elektriği aynı fiyata almalarına rağmen komşularından yüzde 30 daha az enerji harcadıklarını saptadılar.
Bu mahalledeki evlerin bir özellik dışında neredeyse birbirinin aynısı olduğu anlaşıldı: elektrik saatlerinin yerleri. Bazı evlerde saat bodruma yerleştirilmişti. Diğerlerinde üst katta, ana koridordaydı. Tahmin edeceğiniz gibi elektrik saati ana koridorda olan evler daha az elektrik harcıyordu. Enerji kullanım miktarı görünür ve takibi kolay olduğunda insanlar davranışlarını değiştiriyorlardı.
Her alışkanlık bir işaretle başlar ve göze çarpan işaretleri fark etme olasılığımız daha yüksektir. Ne yazık ki yaşadığımız ve çalıştığımız ortamlar, davranışı tetikleyecek bariz bir işaret olmadığı için genellikle bazı eylemleri gerçekleştirmeyi kolaylaştırır. Gitar dolapta kapalı dururken gitar pratiği yapmamak kolaydır. Kitaplık misafir odasının köşesindeyken kitap okumamak kolaydır. Kilerde gözünüzden uzak olduklarında vitaminlerinizi almamak kolaydır. Bir alışkanlığı kıvılcımlandıran işaretler belli belirsiz ya da gizli olduklarında yok sayılmaları kolaydır.
Mukayese edildiğinde, bariz görsel işaretler yaratmak dikkatinizi arzulanan bir alışkanlığa çekebilir. 1990’ların başında Amsterdam’daki Schipol Havaalanı’nın temizlik personeli her pisuvarın ortasına sineğe benzeyen küçük bir çıkartma koydu. Anlaşılan erkekler pisuvarın karşısına geçtiklerinde böcek sandıkları şeylere nişan alıyorlardı. Çıkartmalar hedefi tutturmalarını iyileştirdi ve pisuvarın etrafında “sıçratmalar” önemli derecede azaldı. Daha ileri analizler de çıkartmaların tuvalet temizlik maliyetlerini yılda yüzde 8 oranında azalttığını gösterdi.
Belirgin işaretlerin gücünü kendi hayatımda da tecrübe ettim. Elmalarımı marketten alıp buzdolabının alt kısmındaki sebzelik kısmına koyuyor, sonra da tamamen unutuyordum. Aklıma geldiklerinde bozulmuş oluyorlardı. Onları görmediğim için yemiyordum.
Bir süre sonra kendi tavsiyeme uyup ortamımı yeniden tasarladım. Büyük bir sergileme kasesi edinip onu mutfak tezgahının ortasına koydum. Bir daha elma aldığım zaman orada, onları görebileceğim bir yerde yerlerini aldılar. Sihir gibi, sırf gözden uzakta değil de açıkta oldukları için günde birkaç elma yemeye başladım.
İşte ortamınızı yeniden tasarlamanın ve tercih ettiğiniz alışkanlıklarınızın işaretlerini daha belirgin hale getirmenin birkaç yolu:
-
Geceleri alacağınız ilacı hatırlamak istiyorsanız onu doğruca banyo tezgahına, lavabonun yanına koyun.
-
Daha sık gitar çalma egzersizi yapmak istiyorsanız gitar standınızı oturma odasının ortasına yerleştirin.
-
Daha fazla teşekkür notu göndermeyi hatırlamak istiyorsanız masanızın üstünde kırtasiye malzemeleri bulundurun.
-
Daha fazla su içmek istiyorsanız her sabah birkaç şişe su doldurup şişeleri evin çeşitli yerlerine, sık geçilen yerlere yerleştirin.
Bir alışkanlığı hayatınızın büyük bir parçasına dönüştürmek istiyorsanız, işareti ortamınızın büyük bir parçasına dönüştürün. En ısrarcı davranışların genelde birden fazla işareti olur. Bir sigara tiryakisini sigara yakmaya iten farklı olayları bir düşünün: araba kullanmak, bir arkadaşının sigara içtiğini görmesi, işte strese girmek vs.
Aynı strateji iyi alışkanlıklar için de kullanılabilir. Etrafınıza tetikleyiciler serpiştirerek alışkanlığınızı gün boyunca düşünme olasılığınızı arttırırsınız. En iyi tercihin en bariz olan haline gelmesine özen gösterin. İyi davranışların işaretleri gözünüzün önünde olduğunda daha iyi kararlar almak kolay ve doğal olacaktır.
Ortam tasarımı sadece dünyayla ilişki kurma şeklimizi etkilediği için değil, bunu nadiren yaptığımız için de çok güçlüdür. Çoğu insan başkalarının onlar için yarattığı dünyalarda yaşar. Ancak yaşadığınız ve çalıştığınız olumlu işaretlere açıklığınızı artırarak ve olumsuzlara açıklığınızı azaltarak değiştirebilirsiniz. Ortam tasarımı, kontrolü geri almanıza ve kendi hayatınızın mimarı olmanıza olanak sağlar. Kendi dünyanızın sadece tüketicisi değil, tasarımcısı da olun.
Clear, James. Atomik Alışkanlıklar, Pegasus Yayınları, 2018, 91-93, çev. Sevinç Seyla Tezcan.